Deklaracja o istocie Esperantyzmu
Ponieważ na temat istoty esperantyzmu wiele osób ma nieprawdziwe wyobrażenie, my, podpisani, przedstawiciele esperantyzmu w różnych krajach świata, zebrani na międzynarodowym Kongresie Esperanckim w Boulogne-sur-Mer, uznaliśmy za konieczną propozycję autora języka esperanto podania następującego wyjaśnienia:
1. Esperantyzm jest to dążność do rozpowszechniania na całym świecie używania języka neutralnie ludzkiego, który „nie mieszając się w wewnętrzne życie ludów i w żadnym zakresie nie usiłując wyprzeć istniejących języków narodowych” dałby ludziom różnych narodów możliwość wzajemnego porozumiewania się, który mógłby służyć jako godzący język instytucji publicznych w tych krajach, w których różne narody walczą między sobą o język, i w którym mogłyby być publikowane te dzieła, które są równie ważne dla wszystkich ludów. Każda inna idea lub nadzieja, którą ten czy inny esperantysta wiąże z esperantyzmem, jest jego sprawą czysto prywatną, za którą esperantyzm nie odpowiada.
2. Ponieważ w obecnym czasie żaden naukowiec nigdzie na świecie nie wątpi już w to, że językiem międzynarodowym może być wyłącznie język sztuczny, i ponieważ spośród ogromnie wielu prób, uczynionych w ciągu ostatnich dwóch wieków, wszystkie one przedstawiały jedynie projekty teoretyczne, a językiem rzeczywiście wypróbowanym, doskonale żywym i we wszystkich relacjach najbardziej przydatnym okazał się jeden tylko język, esperanto, dlatego przyjaciele idei języka międzynarodowego, mając świadomość, iż dyskusja teoretyczna nie doprowadzi do niczego i że cel może być osiągnięty wyłącznie praktyczną pracą, już od dawna wszyscy skupili się wokół jedynego języka esperanto i pracują na rzecz rozpowszechniania i wzbogacania jego literatury.
3. Ponieważ autor języka esperanto natychmiast na początku odmówił raz na zawsze wszelkich osobistych praw i przywilejów związanych z tym językiem, esperanto jest tym samym „własnością niczyją”, tak pod względem materialnym, jak i moralnym. Materialnym gospodarzem tego języka jest cały świat i każdy chętny może wydawać na temat lub w tym języku wszelkie utwory, na jakie ma ochotę, oraz korzystać z języka dla wszelkich możliwych celów; za duchowych gospodarzy tego języka będą zawsze uznawane te osoby, które przez świat esperancki uznawane będą za najlepszych i najbardziej utalentowanych pisarzy tworzących w tym języku.
4. Esperanto nie ma żadnego osobowego prawodawcy i nie zależy od żadnego pojedynczego człowieka. Wszystkie opinie i utwory twórcy esperanta mają, podobnie jak opinie i utwory każdego innego esperantysty, charakter absolutnie prywatny i dla nikogo nieobowiązkowy. Jedynym raz na zawsze obowiązkowym dla wszystkich esperantystów fundamentem języka esperanto jest dzieło „Fundamento de Esperanto”, w którym nikt nie ma prawa poczynić zmian. Jeśli kto odstępuje od reguł i przykładów wyłożonych w wymienionej pracy, nigdy nie będzie mógł uzasadniać słowami „tego życzy sobie i tak radzi autor esperanta”. Każdą ideę, która nie może być wygodnie wyrażona z pomocą tego materiału, który znajduje się w „Fundamento de Esperanto”, każdy esperantysta ma prawo wyrażać w sposób, który uważa za najwłaściwszy, tak samo, jak czyni się w każdym innym języku. Ale dla pełnej jedności języka wszystkim esperantystom radzi się naśladować jak najczęściej ten styl, który znaleźć można w pracach twórcy esperanta, który to najwięcej pracował na rzecz oraz w esperancie i który najlepiej zna jego ducha.
5. Esperantystą nazywa się każdą osobę, która zna i używa języka esperanto, bez względu na to do jakich celów go używa. Przynależność do jakiegoś Towarzystwa esperanckiego jest dla każdego esperantysty zalecana, ale nie obowiązkowa.
Polskie tłumaczenie jest dostępne w ramach domeny publicznej, oryginalny tekst (CC BY-SA 3.0) https://eo.wikisource.org/wiki/Bulonja_deklaracio
Na zdjęciu można ujrzeć rodziny Zamenhof i Michaux z Pierwszego Uniwersalnego Kongresu Esperanckiego. Te zdjęcie jest autorstwa Far Henri Caudevelle (1861–1936) – UEA Archives Domena publiczna
